Als kinderen rouwen: de kracht van speelsheid en autonomie

Hoe reageren kinderen op verlies? Wat zien ze, wat voelen ze, en hoe uiten ze hun rouw? Het zijn vragen die we onszelf vaak stellen, vooral omdat kinderen op jonge leeftijd al te maken kunnen krijgen met verlies. Tijdens een recent Webinar voor Humankind, waar ik, Gabriëlle van Deursen, samen met rouwexpert Ellen Dreezens aanwezig was, verkenden we hoe kinderen met rouw omgaan. Wat mij telkens weer opvalt, is dat kinderen vaak op hun eigen, speelse manier rouwen. Dit is iets om te omarmen, in plaats van van weg te houden.

De dood mag niet weggestopt worden

Volwassenen hebben soms de neiging om de dood bij kinderen weg te houden. We denken dat ze te klein zijn, of dat ze de situatie toch niet begrijpen. Soms vertellen we zelfs dingen die niet kloppen, zoals “Oma is nu een sterretje,” in de hoop hun verdriet te verzachten. Maar wat we niet altijd beseffen, is dat de fantasie van kinderen dit soort uitspraken veel groter maakt dan bedoeld. Ze begrijpen dan niet wat we eigenlijk bedoelen. Het idee dat iemand niet meer terugkomt, is voor een jong kind moeilijk te bevatten, omdat het concept van “nooit” voor hen nog niet duidelijk is.

Daarom is het belangrijk om kinderen op een begrijpelijke en eerlijke manier te betrekken bij de dood. Dit kan bijvoorbeeld door naar buiten te gaan en samen te ontdekken wat dood is in de natuur: een gevallen blad, een dood insect, of zelfs een eikeltje dat niet meer groeit. Het zijn tastbare manieren om dood uit te leggen. Wanneer je vertelt wat je kunt zien, horen, ruiken of voelen, wordt de dood concreter, minder eng en veel toegankelijker. Op die manier kan het zelfs niet vreemd aanvoelen om tijdens een afscheid in de kamer van iemand die overleden is, gewoon te spelen.

Rouwen op hun manier

Tijdens het Webinar deelden we ook mooie voorbeelden van hoe kinderen betrokken kunnen worden bij een afscheid. Zoals het voorbeeld van kinderen die werden uitgenodigd om op de kist te schilderen. Dit gaf hen de ruimte om op hun manier met verdriet om te gaan, zonder woorden, maar met kleuren en vormen. Het werd hun eigen manier om afscheid te nemen en iets blijvends achter te laten.

Autonomie in rouw

Kinderen zijn vaak prima in staat om hun eigen behoeften in rouw te uiten. Als volwassene kun je ze daarin begeleiden, goed kijken en/of bespreken waar ze behoefte aan hebben. Of het nu huilen is, boos zijn, troost zoeken bij iemand, of juist even vrolijk wegrennen – het zijn allemaal uitingen van hun manier van verwerken. Het beeld van kinderen die na een ceremonie weer vrolijk rennen, laat zien dat rouw en vreugde naast elkaar kunnen bestaan. Het is aandoenlijk, maar ook een krachtige herinnering aan hun veerkracht.

Een moeilijke vraag

Tijdens het Webinar kwam een belangrijke vraag uit het publiek: Hoe vertellen we de kinderen dat hun lievelingsoom zelfmoord heeft gepleegd? Dit is een van die vragen die je doet stilstaan bij hoe complex het kan zijn om kinderen bij zulke zware onderwerpen te betrekken. Ellen Dreezens gaf een waardevol antwoord: ze benadrukte het belang van eerlijkheid en het gebruik van woorden die passen bij de leeftijd van het kind, zonder zaken te verbloemen. Kinderen merken namelijk vaak wanneer er iets wordt weggelaten of verzacht, wat hen kan verwarren en juist angstiger kan maken. Stel dat je ze het zelf niet vertelt en ze horen het via een andere weg toch, dan kan dat het kind een heel onveilig gevoel geven.

Fotografie als troost

Als afscheidsfotograaf voel ik me bevoorrecht om deze momenten vast te leggen. Het documenteren van deze unieke en soms speelse reacties van kinderen biedt families vaak troost. Het laat zien dat het oké is om rouw op verschillende manieren te beleven – zelfs door middel van spel en beweging.

Waar we op mogen letten

Aan het einde van het Webinar kwamen we tot een belangrijke conclusie: kinderen hebben ruimte nodig. Ruimte om te voelen, om te spelen, om te huilen, boos te zijn en weer te lachen. Als volwassenen moeten we hen die ruimte geven, zonder te veel te sturen. Door simpelweg aanwezig te zijn en aandacht te geven aan hun signalen, kunnen we hen de steun bieden die ze nodig hebben.

Laten we kinderen blijven zien zoals ze zijn – vol levenslust, zelfs in de moeilijkste tijden. Want door hun unieke manier van rouwen, leren ze ons misschien wel meer over veerkracht en liefde dan wij ooit hadden kunnen bedenken.

Bekijk het webinar via de link hieronder. TIP: begin bij 15 minuten met kijken. De wachttijd is niet interessant. Dit was omdat het een live webinar was…